Allerlei dieren zie je zichzelf uitrekken vanuit een rusthouding, zelfs geeuwen, om daarna actief te worden. Hoe werkt dit precies? Ik strek mijzelf niet zo vaak uit, maar als ik dat doe met een soort van maximale trek, voel ik ook een geeuwreflex en voel mij daarna beter. Hoe komt het dat mensen min of meer deze reflex onderdrukken? Wat weten wij over pandiculatie als bewuste actie voor mensen? Is het iets om vaker te doen zodat je gezonder de dag door kunt? Dit artikel zal de geeuwreflex beschrijven en voorbeelden geven van toepassingen.
Pandiculatie – wat is de geeuwreflex?
Simpel gezegd – uitrekken en geeuwen. Maar deze korte versie doet tekort aan het geheel. Dan toch liever de tekst uit 1858 “eene uitzetting der spieren aan het gansche ligchaam, eene krampachtige trekking ten gevolge hebbende”. Frans de Waal vat het gapen als onderdeel of gevolg van pandiculatie samen als een oerreflex in zijn artikel in het Psychologie Magazine – https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/ik-gaap-jij-gaapt/.
Al miljoenen jaren doen allerlei dieren dit – van vogels tot vissen en alles wat daartussen op het land als zoogdier kruipt en gaat, alleen bij insecten is het niet duidelijk 😊 Bij mensen zit er net als apen een verbinding, empathie, die zorgt dat je mee gaat gapen of juist niet reageert op anderen en is het fysiek en sociaal gedrag.
- Edgar Degas – The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202.
Pandiculatie is een specifieke actie waarbij het uitrekken, geeuwen en de ontspanning, doorvoer van energie daarna, als geheel gedaan wordt. In de wetenschappelijke wereld wordt dit ook wel de stretch-yawning syndrome (SYS) genoemd en bestudeerd.
Om pandiculatie als bewegingsvorm te doen kun je een specifieke volgorde aanhouden:
I aantrekken, insluiten van een beweging in een keten – concentrische contracties evt. tot in het gezicht bijv. met actief sluiten van de ogen en mond
II uitstrekken, openen van een beweging in een keten – excentrische contracties – daar komt vaak de geeuw en het openen van de ogen als een versterking bij
III loslaten, ontspannen – in maximale beweging en/of neutrale houding terugkomen – hier zie je vaak een soort van herstellen van de connectie met je lijf en een positieve energie ontstaan – een ander woord hiervoor is “arousal”.
Het meest bekend is de houding waarbij we zittend onszelf uitrekken en vaak ook een geeuwreflex ontstaat. Dit is vooral in het bovenlichaam, maar het principe kan ook toegepast worden op andere bewegingen – somatische yoga maakt hier gebruik van. In de manuele therapie bestaat een methode “Muscular Repositioning (MR)” – http://musclerepositioning.blogspot.nl/2007/09/what-is-muscular-repositioning.html – die soortgelijke effecten veroorzaakt als pandiculatie.
Manieren
- armen (bij dieren voorpoten/vleugels) verlengen
- benen (bij dieren (achter)poten) verlengen
- hoofd strekken en eventueel de nek op- en/of voorwaarts bewegen soms met de mond (bij dieren ook wel snavel/bek)
- de rug verlagen of verhogen, vaak in delen
- verstijven van de romp
- geeuwen als beweging
Al deze soorten van bewegingen kun je deze combineren en vanuit verschillende posities doen, staan/zitten/knielen/liggen op je rug, buik of zij. Soms zie je dat alles tegelijk gedaan wordt inclusief afbuigingen en soms zelfs rotaties. Het blijft altijd het uit elkaar brengen van delen in je lichaam met een zo groot mogelijke expansie. Bij dieren vaak net voor actief worden – bijv. als je de riem pakt van je hond, dan zie je vaak een overgang in pandiculatie als de hond lag te slapen! Vaak zie je dat de ogen worden dicht geknepen, een soort van uitschakelen van de omgevingsprikkels.
Conclusie en weblinks
Naast klinische diagnostische betekenissen bestaat een duidelijke relatie met toegenomen stijfheid of zwakte door eenzijdige, asymmetrische en langdurige houdingen. Pandiculatie (SYS), is een vorm van natuurlijk rekken die voor ons mensen de nadelen van stijfheid en zwakte kunnen verminderen of zelfs laten verdwijnen. Pandiculatie (SYS), is net zo zinvol voor mensen als voor de meeste dieren. Kijk eens of je ook minstens 50 x kan pandiculeren per dag in korte onderbrekingen of in een paar extra minuten bewegen? Voor atleten is het interessant om de brug te slaan tussen rust en inspanning met een paar pandiculaties.
https://youtu.be/hQlbqdfbD7o – uitleg hoe je een stretch kan veranderen naar een pandiculatie
Dieren https://www.youtube.com/watch?v=baoGe8YSu1k en https://youtu.be/2QmLRnb8vDY
Qi Qong stijl https://youtu.be/90P5nyNjarI
Microbreaks installeren om pandiculaties in te voeren bij computerwerk?https://hovancik.net/stretchly/
Geef gerust (re)acties…..)
Hallo Tom Bruijnen,
Een leuke. originele blog!
Geeft direct inspiratie tot overdenkingen:
Hoewel er dus een mooie vakterm is voor de combinatie (=pandiculatie, wat ik niet wist), zijn geeuwen en je eens flink uitrekken fysiologisch volgens mij niet over één kam te scheren.
Geeuwen is, mijns inziens, vaak een middel om het aantal ‘actieve’ longblaasjes te vergroten en zo de zuurstoftoevoer te vergroten voorafgaand of aan het begin van inspanning. En je uitrekken, bijvoorbeeld na langdurig in dezelfde houding, is vooral beïnvloeding (stimulering) van je zenuwstelsel. Ze komen zeker in combinatie voor, maar ‘los’ van elkaar doen ze dat ook…
Kun je wat verder toelichten waarom ‘pandiculatie’ als ‘oefening’ van extra waarde zou zijn? Dat snap ik eigenlijk nog niet..
Dank en groeten,
Gerard van der Poel, inspanningsfysioloog
Hallo Gerard, wat ik bedoel met “pandiculatie” als oefening is een bewuste toepassing van de combinatie van deze vorm van aantrekken in maximale bewegingen met een verdiepte (geeuw) ademhaling. Je kunt je lichaam deels of in haar geheel in beweging brengen – daar is ook al een systematische methode in bedacht die uitgewerkt is in oefeningen – je kunt denken aan een uitvalstand om meer in het onderlichaam door te werken, de beroemde stoelrek/geeuw op zichzelf is al bekend, maar een beetje creatieve trainer kan hier nog meer in “uitvinden” of “onderzoeken”. Het lastige van dit soort combinaties is dat vaak zoals je aangeeft wel bekend is wat geeuwen op bijv. het niveau van je longen doet, maar daar is uiteraard ook een neurologische verandering bij te registreren. Ik denk dat er nu veel meer te registreren is dan zeg maar een paar decennia geleden en meer als “het geheel is meer dan de som der delen”. Het zou denk ik voor studenten fysiotherapie een aardige thesis kunnen zijn om de “pandiculaties” zowel te bedenken als vanuit diverse invalshoeken de invloeden te bemeten. Ik heb nl. ook geen enkel idee over de invloed in een mesocyclus op zaken zoals hormonale balans e.d. of bijv. reactiviteit (denk aan “game/battle-readiness” e.d.). Het kriebelt bij mij niet zozeer als bewegingswetenschapper om het zelf uit te zoeken, maar ik hoop altijd dat anderen zich kunnen laten inspireren door mijn artikelen en de handschoen vanuit hun onderzoeksinstituten willen oppakken! Groet Tom
Het begrip pandiculatie kwam voorbij in een podcast van Jan Bomemrez in relatie tot jeugdtrauma. Waarbij chronische traumatisering als kind zorgt voor activering van vecht vlucht en of bevries reflex. De waarde van pandiculatie mbt klachten die hieruit voortkomen kende ik niet maar lijkt een enorme meerwaarde!